29 Αυγούστου 1949. το τέλος του ελληνικού εμφυλίου (επισήμως)

ο πόλεμος-αρρώστια, κατά Beevor, σε μία εικόνα: τα κομμένα κεφάλια των ηττημένων απαραίτητα για την είσπραξη της επικήρυξης

"δεν είναι πόλεμος αλλά αρρώστια ο εχθρός είναι μέσα σου , πολεμάς τον ίδιο σου τον εαυτό" γράφει ο A. Beevor για τον εμφύλιο πόλεμο στην εισαγωγή του βιβλίου του για τον ισπανικό.

Ο ελληνικός είχε περισσότερα θύματα ακόμη και από τους τυχοδιωκτισμούς στη Μικρά Ασία και συνεχίστηκε για δεκαετίες ανεπισήμως, προξενώντας νέες και κάθε είδους απώλειες μόνο στην πλευρά των νικημένων. Εξήντα χρόνια μετά την επίσημη λήξη του, μάλλον έχει λήξει και ανεπισήμως. Οι ηττημένοι, όσοι γλύτωσαν το θάνατο στην ανεπίσημη συνέχεια, ποδοπατήθηκαν και οι πολιτικοί απόγονοι τους δείχνουν (ακίνδυνοι) να έχουν εγγράψει την ήττα στο dna τους.

Ο ελληνικός εμφύλιος, με την ασφάλεια της χρονικής απόστασης και των πολλών πηγών, προσφέρεται πλέον για μία πιο ψύχραιμη ανάγνωση. Όμως μείναμε να αναζητούμε μόνο ήρωες, αγγέλους, παρθένες και δαίμονες σε ένα "πόλεμο-αρρώστια" που σαφώς αναθέτει πιο σύνθετους ρόλους. Προσωπικά μεγάλωσα τον καιρό που η 29η Αυγούστου γιορτάζονταν σαν η μέρα "της συντριβής των κομμουνιστο-συμμοριτών" και αργότερα μπολιάστηκα με μνήμες επιζώντων. Η ματιά μου θα είναι μάλλον για πάντα υποκειμενική. Περιορίζομαι λοιπόν σε ένα ποίημα και ένα τραγούδι.

ποίηση 1948 (Νίκος Εγγονόπουλος)

τούτη η εποχή
του εμφυλίου σπαραγμού
δεν είναι εποχή
για ποίηση
κι άλλα παρόμοια:
σαν πάει κάτι
να
γραφεί
είναι
ως αν
να γράφονταν
από την άλλη μεριά
αγγελτηρίων
θανάτου
γι αυτό και
τα ποιήματά μου
είν' τόσο πικραμένα
(και πότε - άλλωστε - δεν ήσαν;)
κι είναι
- προ πάντων -
και
τόσο
λίγα

(Έλευσις 1948)

και ένα τραγούδι που οι νικημένοι τραγουδούσαν για πολλά χρόνια. "Επέσατε θύματα"