οι εκλογές των '80ς, ή πως η "αλλαγή" γίνεται "αλλαγίτσα"

[η συνέχεια του : από την "επάρατη" στην "αλλαγή". (οι εκλογές της μεταπολίτευσης, μέρος δεύτερο)]

Ο Ανδρέας Παπανδρέου άρχισε το '81 την πρωθυπουργική του θητεία με τους καλύτερους οιωνούς. Δεν βασίζονταν μονάχα στο θριαμβευτικό 48% της 18ης Οκτώβρη, αλλά και στην ανοχή των αντιπάλων του, που στη περίπτωση της αριστεράς κάποιος θα μπορούσε να τη χαρακτηρίσει σιωπηλή υποστήριξη. Έδινε την εικόνα του σοσιαλιστή ηγέτη που θα προχωρήσει τουλάχιστον στην αναδιανομή του εθνικού πλούτου και επιτέλους, θα τα βάλει και με τους ανεπιθύμητους τότε Αμερικάνους.(1)

Στις 25 Οκτώβρη του '81 θα ενισχύσει αυτή την εικόνα με μία συνέντευξη σε δύο δημοσιογράφους του ABC. Η συνέντευξη μεταδίδεται ξανά και ξανά από τα κρατικά τότε κανάλια γεμίζοντας υπερηφάνεια ακόμη και ψηφοφόρους της δεξιάς, για τον πρωθυπουργό που εκτός από την καλή προφορά του συμφώνου "ρο"(2), μπορούσε να προφέρει και μερικά φωνήεντα στους υπεύθυνους για την επτάχρονη δικτατορία και την τραγωδία της Κύπρου.

Το κλίμα ευφορίας θα συνεχιστεί με τις προγραμματικές δηλώσεις στη βουλή και τα πρώτα μέτρα της νέας κυβέρνησης. Οι απλόχερες αυξήσεις σε χαμηλόμισθους και οι μαζικές προσλήψεις στο δημόσιο, κυρίως "δικών μας παιδιών" βέβαια, θα δημιουργήσουν κλίμα αισιοδοξίας για τη συνέχεια. Με όποιο μάτι και αν βλέπει κάποιος το ΠΑΣΟΚ, δεν μπορεί να μη μιλήσει θετικά για τις πρώτες θεσμικές του παρεμβάσεις σε ένα νομικό πλαίσιο που δικτατορία και Νέα Δημοκρατία είχαν κρατήσει στη δεκαετία του '60 τουλάχιστον. Έτσι η αλλαγή του οικογενειακού δικαίου, η προσπάθεια να στηθεί εθνικό σύστημα υγείας και η αναγνώριση της εθνικής αντίστασης τον Αύγουστο του '82, είχαν μεγάλη αποδοχή. Το τελευταίο, που προκάλεσε την αποχώρηση της ΝΔ από την βουλή και τη δέσμευση του αρχηγού της Ε. Αβέρωφ πως θα είναι ο πρώτος νόμος που θα καταργήσει όταν έρθει στην εξουσία, ήταν η αρχή για την "επανένταξη" των ηττημένων του εμφυλίου, αλλά και η αρχή μιας πιο σταθερής εκλογικής σχέσης του Ανδρέα με τμήμα της εαμογενούς αριστεράς.

Το ΠΑΣΟΚ με τη φόρα των βουλευτικών του '81 θα πάει καλά και στις δημοτικές εκλογές του '82, επικρατώντας σε Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη και άλλους 167 δήμους. Η ΝΔ είχε 49 δημάρχους, 43 το ΚΚΕ, 4 η ΕΔΑ, 3 το ΚΚΕ εσωτερικού, ενώ 10 χαρακτηρίστηκαν ανεξάρτητοι. Πρέπει να θυμίσουμε βέβαια πως ζούμε ακόμη την εποχή "συνεργασίας των δημοκρατικών δυνάμεων", όπου ΠΑΣΟΚ και αριστερά αλληλοϋποστηρίζονται στο δεύτερο γύρο. Εντύπωση προκάλεσε το αποτέλεσμα της μονομαχίας ΠΑΣΟΚ και ΚΚΕ. Από τους 37 δήμους που βρέθηκαν αντιμέτωποι συνδυασμοί τους στο δεύτερο γύρο, το ΚΚΕ κέρδισε 23. Αρχικά αποδόθηκε σε αυθόρμητη συμπεριφορά των ψηφοφόρων της δεξιάς. Όμως αργότερα μάθαμε πως καθυστερημένα και ενώ μερικοί τοπικοί υποψήφιοι της δεξιάς είχαν ταχθεί υπέρ του υποψηφίου που στήριζε το ΠΑΣΟΚ, ο Μητσοτάκης έπεισε τον Αβέρωφ να στηρίξει "υπόγεια" τους κομμουνιστές υποψηφίους. Ο δημοσιογράφος Χρήστος Θεοχαράτος (3) δημοσίευσε ένα διάλογο του Παπανδρέου με τον Αλευρά το βράδυ των εκλογών με τον αρχηγό του ΠΑΣΟΚ να λέει: "Γιάννη, τίποτε δεν είναι όπως πρώτα. Κάποιος λιμάρει αρμούς δεκαετιών. Κι αν σπάσουν αλίμονό μας". Πράγματι μετά από λίγα χρόνια έσπασαν οριστικά. Διορατικός σίγουρα ο Ανδρέας, αν και το αλίμονο δεν χρεώθηκε στο ΠΑΣΟΚ αλλά στην αριστερά.

Όμως οι μέρες ευφορίας τελειώνουν γρήγορα. Τα βαρύγδουπα συμβόλαια με το λαό και τα προγράμματα των 100 ημερών πήγαν περίπατο. Οι συγκρούσεις με την αριστερά, κυρίως στους συνδικαλιστικούς χώρους, είναι στην ημερησία διάταξη και τα πρώτα σημάδια λαϊκής δυσφορίας έχουν εμφανισθεί. Αφορμή για κορύφωση της σύγκρουσης έδωσε και το περίφημο "άρθρο 4" που ουσιαστικά απαγόρευε τις απεργίες στους οργανισμούς κοινής ωφέλειας και συνάντησε αντιδράσεις ακόμη και από την κυβερνητική ΠΑΣΚΕ.

Η ΝΔ επένδυσε πολλά στις ευρωεκλογές του '84, μάταια όμως. Το σύνθημα :"Ο λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει δεξιά" έχει ακόμη πέραση. Με 4 μονάδες διαφορά από το ΠΑΣΟΚ, όχι μόνο δεν μπορεί να μιλήσει για αλλαγή του πολιτικού κλίματος, αλλά η ίδια αναγκάζεται να αλλάξει και πάλι αρχηγό. Η παρουσία του Κ. Μητσοτάκη στην προεδρία της ΝΔ θα δώσει την ευκαιρία στο ΠΑΣΟΚ να ενεργοποιήσει τα ανακλαστικά των κεντρώων ψηφοφόρων, υπενθυμίζοντας τις μέρες της αποστασίας (4). Επιπλέον ο επίτιμος αλλάζει σταδιακά το προφίλ του κόμματος και από κόμμα της λαϊκής δεξιάς η ΝΔ μεταλλάσσεται σε νεοφιλελεύθερο, σύμφωνα με τις διεθνείς τάσεις της εποχής. Έτσι όλα δείχνουν πως οι εκλογές του '85 θα είναι ιδιαίτερα φορτισμένες. Ο Ανδρέας έχει ένα ακόμη άσο στο μανίκι του για να κλείσει το μάτι στην αριστερά. Στις 9 Μάρτη η ΚΕ του ΠΑΣΟΚ, και ενώ όλα δείχνουν υποστήριξη και επανεκλογή του Καραμανλή στην προεδρία της Δημοκρατίας, αποφασίζει να προτείνει για πρόεδρο το Χρήστο Σαρτζετάκη ανακριτή στην υπόθεση Λαμπράκη. Προφανής και ευφυής ο συμβολισμός-η αριστερά θα ακολουθήσει και έτσι μετά τα ανακλαστικά των κεντρώων ο Ανδρέας θα αγγίξει τις αντι-καραμανλικές χορδές της , χτίζοντας το νικηφόρο ποσοστό του.

Οι βουλευτικές εκλογές του '85 θύμιζαν περισσότερο ποδοσφαιρικό ντέρμπι και λιγότερο πολιτική αναμέτρηση. Η "αλλαγίτσα" το κοριτσάκι της αφίσας (η 7χρονη τότε Γιάννα που τη μάθαμε σαν Αννούλα) μας χαμογελούσε στα διαφημιστικά σποτ του Λαλιώτη και υπόσχονταν ακόμη καλύτερες μέρες.  Τα συνθήματα, οι αφίσες, οι πλαστικές σημαίες και τα καθημερινά κορναρίσματα των εποχούμενων σημαιοφόρων σκέπασαν κάθε διάλογο. Αντίθετα τα χτυπήματα κάτω από την μέση ήταν πολλά. Η φωτογραφία του Μητσοτάκη ανάμεσα σε Γερμανούς κατακτητές κοσμούσε καθημερινά το πρωτοσέλιδο της Αυριανής. Ο Ελεύθερος τύπος ανακάλυψε την εξώγαμη Σουηδή κόρη του Ανδρέα, ενώ η επαρχία και κυρίως οι μονοεδρικές περιφέρειες γέμισαν με "ορφανά" φέιγ βολάν του είδους: "το ΚΚΕ στηρίζει ΠΑΣΟΚ". Με αυτά και μ' αυτά παρά το 41% της ΝΔ, το ΠΑΣΟΚ με 46% και 161 βουλευτές θα σχηματίσει πάλι κυβέρνηση. Η συμβολή των ψηφοφόρων της αριστεράς στο νέο θρίαμβο του ΠΑΣΟΚ ήταν σημαντική. Η Αυριανή μιλούσε στην αριστερά της αντίστασης και της εποχής του "ανένδοτου" και μια ομάδα με επικεφαλής τον Κώστα Λαλιώτη στην αντιδικτατορική γενιά. Κάποιοι από τους γαλουχημένους με τη "συνεργασία των δημοκρατικών δυνάμεων" αποδείχθηκαν εύκολη λεία και πάλι και έτσι το ΚΚΕ υποχώρησε στο 10% με 12 έδρες , ενώ το ΚΚΕ εσωτερικού έβγαλε ένα βουλευτή με 1,8%.

Στη ΝΔ που εκείνο τον καιρό άλλαζε προέδρους σαν προπονητές του Ολυμπιακού, μπήκε ξανά θέμα ηγεσίας αλλά ο νυν επίτιμος και τότε απλός πρόεδρος της, δεν θα άφηνε τους κόπους μιας ζωής να πάνε χαμένοι. Για μεγαλύτερη σιγουριά οδήγησε τον διεκδικητή της προεδρίας Κωστή Στεφανόπουλο στην αποχώρηση με άλλους 9 βουλευτές.

γ
(ο επίτιμος πρόεδρος που όλοι αγαπήσαμε-καθείς με τον τρόπο του-σε συλλεκτική σειρά φωτογραφιών. Είναι Φλεβάρης του 1988 στην vip αίθουσα του τότε διεθνούς αεροδρομίου. Έχει επιστρέψει από το Λονδίνο, απ' όπου χαρακτήρισε τις συνθήκες διεξαγωγής του δημοψηφίσματος του '74 "unfair" για τον τέως Βασιλιά Κωνσταντίνο.  Ετοιμάζεται να δεχθεί τον καταιγισμό ερωτήσεων από τους εκπροσώπους του τύπου, χαλαρώνοντας μ' ένα τσιγαράκι.)

Οι βουλευτικές εκλογές του '85 έβαλαν οριστικό τέλος στο μακροχρόνιο ειδύλλιο ΠΑΣΟΚ και αριστεράς. Στις δημοτικές εκλογές του '86 οι σχέσεις τους θα χειροτερέψουν για να φτάσουν στο ναδίρ μετά τη "συγκυβέρνηση" του '89. Το '86 έχουμε την πρώτη νίκη της ΝΔ μετά το '77. Θα εκλέξει πρωτοκλασσάτα πολιτικά στελέχη (Έβερτ, Ανδριανόπουλο, Κούβελα) σε Αθήνα Πειραιά και Θεσσαλονίκη. Τον τόνο σε αυτές της εκλογές, έδωσε η απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ να "αποδεσμεύσει" τους ψηφοφόρους του από την υποχρέωση να ψηφίσουν στον δεύτερο γύρο τον υποψήφιο του ΠΑΣΟΚ μόνο στο δήμο της Αθήνας. (5). Η απόφαση μάλλον λειτούργησε πανελλαδικά και αποσυσπειρωτικά. Σε πολλούς δήμους ψηφοφόροι του ΚΚΕ απείχαν, ψήφισαν λευκό ή ακόμη και τον υποψήφιο της δεξιάς. Οι αρμοί άρχισαν να σπάνε, όπως πρόβλεψε ο Ανδρέας το βράδυ των προηγούμενων δημοτικών. Το εκτελεστικό γραφείο του ΠΑΣΟΚ πριν οριστικοποιηθούν τα αποτελέσματα του β΄γύρου, με ανακοίνωσή του έκανε λόγο "για ανίερο ιστορικό συμβιβασμό ανάμεσα στο ΚΚΕ και τη δεξιά", ενώ λίγο αργότερα ο Ανδρέας σε μία από τις χειρότερες τηλεοπτικές του εμφανίσεις, θα μιλήσει "για νίκη της τοπικής αυτοδιοίκησης" και για "μήνυμα που ελήφθη".

Η συνέχεια έδειξε πως κανένα μήνυμα δεν ελήφθη. Το ΠΑΣΟΚ βλέποντας τους δείκτες της οικονομίας να κατρακυλούν θα πάρει σκληρά οικονομικά μέτρα, που περιλάμβαναν και πάγωμα μισθών, μιλώντας για "διετή στενωπό". Η συνέχεια βέβαια έδειξε πως η "στενωπός" κράτησε κομματάκι παραπάνω. Τα χρόνια περνούσαν , οι κυβερνήσεις άλλαζαν και η "στενωπός" απλά άλλαζε όνομα και διάρκεια. Στη διάρκεια της πρώτης "στενωπού" υπουργός οικονομίας ήταν ο ειδικός, όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια, Κ. Σημίτης. Ο Ανδρέας αργότερα προσπάθησε να χρεώσει σε αυτόν την πολιτική λιτότητας αλλά ήταν δύσκολο πλέον να μείνει στο απυρόβλητο. Η δημόσια εικόνα του είχε πληγεί ανεπανόρθωτα. Η εμφάνιση και η στήριξη, τουλάχιστον, του "τραπεζίτη "Κοσκωτά με σκοπό την άλωση του τύπου, θα πριονίσουν τις καλές του σχέσεις με μεγάλα εκδοτικά συγκροτήματα. Λαμπράκης Μπόμπολας και Τεγόπουλος θα στραφούν εναντίον του και θα απομείνει με τη στήριξη της Αυριανής(6). Τα σοβαρά προβλήματα υγείας και η περιπέτεια του Χέρφιλντ, όπως και η δημοσιοποίηση της σχέσης του με τη Δήμητρα Λιάνη θα τραυματίσουν περισσότερο τον άλλοτε άτρωτο ηγέτη. Τα βήματα του "επίτιμου" που έρχεται ακούγονται καθαρά, αλλά και το ΠΑΣΟΚ θα δείξει μία αξιοθαύμαστη εκλογική αντοχή στις 3 διαδοχικές αναμετρήσεις που θα ακολουθήσουν τη διετία '88-'89, μέχρι ο γουρλής και"επίτιμος" να μας κατσικωθεί για μια τριετία...


(1) Οι δημοσκοπήσεις της εποχής παρουσίαζαν τη συντριπτική πλειοψηφία να τάσσεται υπέρ της εξόδου από το ΝΑΤΟ και της απομάκρυνσης των αμερικάνικων βάσεων.

(2) "Έχουμε πρωθυπουργό που μπορεί να πει το ρο" φώναζαν σκωπτικά οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ το βράδυ της νίκης, πικάροντας την αδυναμία του μέχρι τότε πρωθυπουργού Γιώργου Ράλλη να το προφέρει

(3) Από το βιβλίο του "Χ. Φλωράκης ο λαϊκός ηγέτης" σελ. 282

(4) "Η Νέα Δημοκρατία διάλεξε για αρχηγό της ένα εφιάλτη", ήταν η δήλωση του Ανδρέα μετά την εκλογή του επίτιμου.

(5) Δύο μέρες πριν το β΄ γύρο η ΚΕ έκανε τη διευκρινιστική δήλωση: "....επομένως τα υπαρκτά διλήμματα που έχουν να απαντήσουν μόνοι τους οι αριστεροί ψηφοφόροι είναι: Να ρίξουν ή όχι άκυρο, να ψηφίσουν ή όχι Μπέη, να συμμετάσχουν ή όχι στην ψηφοφορία. Γιατί βέβαια είναι αυτονόητο ότι η ψήφος από τους οπαδούς του ΚΚΕ στον υποψήφιο της συντηρητικής παράταξης ανήκει στο χώρο της φαντασίας ". Έλα μου που αργότερα η φαντασία θα γίνει πραγματικότητα...

(6) Η Αυριανή στήριζε τότε ΠΑΣΟΚ και στηριζόταν φυσικά. Κυκλοφορούσε με υπερήφανη προμετωπίδα: "η εφημερίδα που γκρέμισε τον Καραμανλισμό". Δημιούργησε σχολή κανιβαλιστικής δημοσιογραφίας που απέκτησε και όνομα: "αυριανισμός"

σχετικοί σύνδεσμοι :

• οι εκλογές της μεταπολίτευσης ( μέρος πρώτο)
• "της μεταπολίτευσης καημένη γενιά"
• ο σ. Λεωνίδας ξαναπαίζει τη φυσαρμόνικα της ήττας
• αποτελέσματα βουλευτικών εκλογών από το 1974 μέχρι σήμερα

Για soundtrack, Νιόνιος: "για τα παιδιά που είναι στο κόμμα", τραγούδι που χαρακτήρισε τις μαζικές αποστρατείες από τις πολιτικές νεολαίες στα '80ς

"...μέσ' σε δακρυγόνα και περίπολα και αύρες

λάμπεις σαν το πιο πολύτιμο ορυκτό, 

ναι, σαν ασημένιο υψώνεσαι φτερό

τούτη τη στιγμή που σπάζεις τον κλοιό...

...αύριο να δούμε ποια πόρτα θα χτυπάς

αφού κι αυτό το αύριο το αλάνι, 

όργανο του κόμματος το έχεις κάνει

ποιον θα περιμένεις και ποιον θα τυραννάς..."

όλοι οι στίχοι εδώ