Θεσσαλονίκη Μάης '36. η εξέγερση μιας πόλης

ας ξεκινήσουμε με αυτό:

Πως δεν ήταν δηλαδή, μόνο μια απεργία των καπνεργατών, αλλά η εξέγερση μιας ολόκληρης πόλης. Για τρεις τουλάχιστον μέρες εθνικές και τοπικές αρχές δεν είχαν τον έλεγχό της. Χρειάστηκε να έρθει στην πόλη στρατός από τη Λάρισα και πολεμικά πλοία στο λιμάνι της, για την "επαναφορά στην ομαλότητα".

Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ολόκληρη η Ευρώπη ταράχτηκε από τέτοιες εξεγέρσεις και επαναστάσεις. Η χώρα μας δεν ήταν μόνο γεωγραφικά στην άκρη της ηπείρου. Ένα νεοσύστατο κράτος ήταν, που προσπαθούσε να εμπεδώσει την ύπαρξή του, να αποκτήσει ταυτότητα και να αφομοιώσει νέους πληθυσμούς και γεωγραφικούς χώρους. Αρχές της δεκαετίας του '30 στις πληγές που άνοιξαν οι τυχοδιωκτισμοί στη Μικρά Ασία έρχονται να προστεθούν οι έμμεσες συνέπειες της μεγάλης οικονομικής κρίσης του '29. Η κυβέρνηση του Βενιζέλου κηρύσσει το '32 προσωρινό χρεοστάσιο-χαριστική βολή σε μια οικονομία που ζει από τον δανεισμό. Από τις εκλογές της επόμενης χρονιάς προκύπτει κυβέρνηση συνεργασίας Τσαλδάρη, Μεταξά, Κονδύλη που εδραιώνεται σιγά σιγά μετά από μια σκυταλοδρομία αποτυχημένων κινημάτων. Το '35 επανέρχεται και ο "Βασιλεύς Γεώργιος ο Β" και η ατμόσφαιρα γίνεται ακόμη πιο ευχάριστη και εναρμονισμένη με τη συντηρητική στροφή όλης της Εσπερίας. Τον Απρίλη του '36 ο Μεταξάς διορίζεται από τον Βασιλιά πρωθυπουργός στη θέση του θανόντα Δεμερτζή και ο δρόμος που οδηγεί στη δικτατορία της 4ης Αυγούστου είναι ανοιχτός.

Στο μεταξύ, η οικονομική κρίση είχε γονατίσει τα λαϊκά στρώματα. Σε αυτά πρέπει να προσθέσουμε πλέον και τους πρόσφυγες. Πολλοί από αυτούς από μικροϊδιοκτήτες, έμποροι ή αγρότες βρέθηκαν να δουλεύουν για ένα κομμάτι ψωμί. Οι βιομήχανοι που προσδοκούσαν οι πρόσφυγες να αποτελέσουν νέο υπάκουο και φθηνό εργατικό δυναμικό, γρήγορα κατάλαβαν ότι έχουν να κάνουν με κάτι τελείως διαφορετικό. Οι πρόσφυγες, όχι μόνο αρνούνται να δεχτούν ένα τέτοιο ρόλο, αλλά λειτουργούν σαν απασφαλισμένες χειροβομβίδες στις ταξικές συγκρούσεις. Φυσικά δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι πόλεις που τους υποδέχθηκαν έχουν την τιμητική τους στις απεργίες, αρχές των '30.

Η αριστερά έχει και αυτή τις στιγμές της. 
Το ΚΚΕ με 5% στις εκλογές του '32, αλλά με πολύ μεγαλύτερα ποσοστά και   απήχηση στις πόλεις που συγκεντρώνονται  εργάτες, προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στη γραμμή για την "έφοδο στα χειμερινά ανάκτορα" και τη νέα γραμμή της 3ης διεθνούς για μέτωπα ενάντια στο φασισμό. Αυτή η παλινωδία θα χαρακτηρίσει τη στάση του το Μάη του '36. Την εποχή εκείνη συγκροτούσε παραταξιακές εργατικές ενώσεις με τίτλο "ενωτική". (Αν θυμίζει κάτι αυτό; Ε.. σύμπτωση!) Οι "τροτσκιστές", με σημαντικό ρόλο στην εξέγερση, ζούσαν τις διασπάσεις τους διεθνώς. Σαν αποτέλεσμα της στροφής του Τρότσκι το '33 και της χρεοκοπίας του Γερμανικού Κ.Κ. , έχουμε και στην Ελλάδα τη διάσπαση της ΚΟΜΛΕΑ το 1934.  Ευκαιρία να μνημονεύσουμε το Γιάννη Ταμτάκο, ζώσα ιστορία της εξέγερσης μέχρι το 2008.

ο ταγματάρχης Μαρινάκης μιλά στους συγκεντρωμένους, στις 10 Μάη. Ένα κομμάτι του στρατού όχι μόνο δεν χτύπησε τους εξεγερμένους, αλλά ενώθηκε μαζί τους

σύντομο χρονικό:

Όλα ξεκίνησαν  με την απεργία στο καπνεργοστάσιο "Καμέρσιας" τον Απρίλιο. Οι εργάτες κλείστηκαν μέσα σ' αυτό και ύψωσαν μαύρες και κόκκινες σημαίες.
Την Τετάρτη 29 Απρίλη με απόφαση των δύο καπνεργατικών σωματείων της πόλης η απεργία γενικεύεται σε όλα τα καπνεργοστάσια και καπνομάγαζα. Γίνεται συγκέντρωση των απεργών στον κινηματογράφο "Πάνθεον". Απεργία έχουμε την ίδια μέρα στο Βόλο και τις Σέρρες. Την επόμενη μέρα σε απεργία καλούν τα σωματεία της Δράμας και της Καβάλας, ενώ το Σάββατο 2 Μάη θα προστεθούν αυτά  του Πειραιά...

7 Μάη
Το Εργατικό κέντρο Θεσσαλονίκης καλεί σε πανεργατική απεργία για την επόμενη. Ο Μεταξάς που βρίσκεται στην πόλη ανάβει το πράσινο φως για την καταστολή της εξέγερσης με κάθε τρόπο.

8 Μάη
Η πόλη απεργεί! Δύο διαφορετικές διαδηλώσεις κατευθύνονται προς προς τη γενική διεύθυνση Βορείου Ελλάδος και συγκρούονται με την χωροφυλακή. Στήνονται οδοφράγματα ακούγονται οι πρώτοι πυροβολισμοί.

9 Μάη
Η χωροφυλακή απαγορεύει κάθε διαδήλωση και το Γ σώμα στρατού παίρνει εντολή να επέμβει. Η πόλη ουσιαστικά είναι στα χέρια των απεργών. Πολλοί αξιωματικοί και στρατιώτες αρνούνται να χτυπήσουν και ενώνονται με το πλήθος. Συγκρούσεις στο κέντρο της πόλης με 12 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες. Οι καμπάνες χτυπούν και κόσμος συνεχίζει να κατεβαίνει στο κέντρο από τις συνοικίες. Ο υποστράτηγος Ζέππος δίνει τη διοίκηση των αστυνομικών τμημάτων στο στρατό, διατάσσει τους χωροφύλακες να μην εμφανίζονται και αναλαμβάνει προσωπικά τις διαπραγματεύσεις με τους συνδικαλιστές.

10  Μάη
Οι κηδείες των θυμάτων μετατρέπονται σε διαδηλώσεις. Καταλήγουν σε μία τεράστια συγκέντρωση στην πλατεία Ελευθερίας. Κλιμάκιο βουλευτών σε συνεργασία με το Ζέππο υπόσχεται τιμωρία των δολοφόνων, αποζημιώσεις των θυμάτων, ικανοποίηση των αιτημάτων και άλλα πολλά. Τζάμπα είναι εξάλλου. Οι συνδικαλιστές δείχνουν αμήχανοι και ανίκανοι να διαχειρισθούν το μέγεθος της εξέγερσης, άτολμοι να επιχειρήσουν το επόμενο βήμα. Η πλειοψηφία τους θα αρκεστεί στις υποσχέσεις Ζέππου-νίκη λέει του κινήματος..

(Βέβαια ο Ριζοσπάστης θα γράψει μετά μετά μερικές ημέρες ότι ο υποστράτηγος δεν τήρησε το λόγο της στρατιωτικής τιμής, ο άθλιος!) Αχ συντρόφια ... 

Γιατί,εκτός από τον Επιτάφιο του Ρίτσου υπάρχει και ο επιτάφιος-επίλογος της εξέγερσης. Είναι η πανελλαδική απεργία στις 13 Μάη. Άκαιρη, υποτονική, με γενικόλογα αιτήματα μοιάζει με μνημόσυνο των θυμάτων και της ίδιας της εξέγερσης. Η επιστροφή στην ομαλότητα ολοκληρώθηκε επιτυχώς....

η συγκέντρωση στην πλατεία Ελευθερίας στις 10 Μάη

Στον Ελλαδικό χώρο έχουμε δύο τουλάχιστον σημαντικές εξεγέρσεις με παρόμοια χαρακτηριστικά. Αυτή της Θεσσαλονίκης και της Σερίφου το '16. Όμως επίσημη και ανεπίσημη Ιστορία κρατάνε μετά από τόσα χρόνια τις αποστάσεις τους από αυτές. Οι περισσότερες δημοσιεύσεις περιορίζονται σε απλή, αν όχι επιλεκτική, καταγραφή γεγονότων. Ειδικά η εξέγερση της Σερίφου παραμένει άγνωστη για τον πολύ κόσμο. Η αλήθεια είναι πως από την αριστερά περιμέναμε πολύ περισσότερα. Πολλοί από τους πρωταγωνιστές προέρχονταν από τα σπλάχνα της, είχε πρόσβαση σε πηγές αλλά ειδικά οι επετειακές δημοσιεύσεις στον κομματικό της τύπο θυμίζουν το ύφος σχολικών εγχειριδίων όταν αναφέρονται στις "αρετές των προγόνων μας."
Επιπλέον κάνει το λάθος, όχι μόνο να βλέπει τα γεγονότα του '36 με σημερινή ματιά, αλλά και να τα γράφει έτσι. Η ματιά της όμως είναι φοβική, απολογητική (γιατί άραγε;) πολλές φορές. Διαθέτει μάτια που δεν γυαλίζουν πλέον αλλά χαμηλοβλέπουν επηρεασμένα και αυτά από το σύνδρομο της ήττας στον εμφύλιο. Έχω τη γνώμη πως το κοινοβουλευτικό τουλάχιστον κομμάτι της αριστεράς έκανε προσπάθειες να ξεπεράσει τα συμβάντα του εμφυλίου, αλλά φέρει το σύνδρομο της ήττας σε όλες τις εκδηλώσεις, από τη μεταπολίτευση μέχρι σήμερα. Πορεύεται έχοντας την ανάγκη να αποδεικνύει διαρκώς ότι οι εξεγέρσεις ανήκουν στο παρελθόν. Δεκτή και σεβαστή ως πολιτική επιλογή-αλλά τι φταίνε οι εξεγέρσεις του παρελθόντος;


Έτσι φτάσαμε ακόμη και εφημερίδες σαν τον  "αγγελιοφόρο" της Θεσσαλονίκης να γράφουν:
"Ο Μάης του '36 δεν αποκαταστάθηκε ακόμη επιστημονικά μέσα από τη μελέτη του αρχειακού υλικού και των κοινωνικών παραμέτρων του, ούτε επιχειρήθηκε ανεξάρτητη μελέτη όλων των ιστορικών διαστάσεων υπό το φως και των διεθνών πηγών. Έγιναν κάποιες προσπάθειες, που αναμασούν τις υπερβολές καταγραφής του λαϊκού κινήματος και των ιδεολογικά προσκείμενων ιστοριογράφων του, μονοπωλήθηκε για πολλά χρόνια ως αποκλειστική εποποιία του ΚΚΕ και αποκλειστικός χώρος αγωνιστικής αναφοράς και ιστοριογραφικής ερευνάς του. Σποραδικά δίνονται οι πολιτικές διαστάσεις της εξέγερσης και αποκαλύπτονται οι παρακρατικές συνωμοσίες της εποχής, που είχαν ως αποτέλεσμα τη δικτατορική επέμβαση του Ιωάννη Μεταξά, δυο μήνες αργότερα. Αρχεία του Φόρειν Οφις, αλλά και δικά μας αρχεία στελεχών του εργατικού κινήματος και πρωταγωνιστών της απεργιακής εξέγερσης δεν είδαν ακόμη το φως της δημοσιότητας. Οι τελευταίοι αυτόπτες μάρτυρες της, απλοί διαδηλωτές και συνδικαλιστικά στελέχη, χάνονται σιγά σιγά και οι διάφορες σκόρπιες μαρτυρίες τους σε συνεντεύξεις και επετειακές τηλεοπτικές εκπομπές περιμένουν το συλλογέα και το σχολαστικό ερευνητή τους. Οι νεότερες γενιές αγνοούν τις λεπτομέρειες του αγώνα και τους χώρους όπου διαδραματίστηκαν τα γεγονότα της παλλαϊκής εξέγερσης, από την πλατεία Ελευθερίας, το λιμάνι και την Εγνατία ως το Πανεπιστήμιο. Παρά το μεγάλο χρονικό διάστημα που μεσολάβησε από τον «ηρωικό Μάη» και τη συνειδητοποίηση ότι η εξέγερση ήταν παλλαϊκή κι όχι μονομερής, απουσιάζει ακόμη κάποιο σημαντικό μνημείο στη Θεσσαλονίκη, που να διατηρεί τη μνήμη της εξέγερσης και να τιμά τα πολλά θύματα της " (9/5/2005)
Δυστυχώς είναι κάπως έτσι....

βιβλιογραφία:

• Τάσου Βουρνά: "Ιστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδας" Τόμος B
• "Ο ηρωικός Μάης της Θεσσαλονίκης του '36 - χρονικό" εκδόσεις Σύγχρονη εποχή
• Γιάννη Ταμτάκου:"Αναμνήσεις μιας ζωής στο επαναστατικό κίνημα" (torrent)
• Δημήτρη Σάρλη:"Η πολιτική του ΚΚΕ στον αγώνα κατά του μοναρχοφασισμού" εκδόσεις Σύγχρονη εποχή.
• Ιωάννη Μεταξά: "Το προσωπικό του Ημερολόγιο" Τόμος Δ εκδόσεις  Γκοβόστη

Μίκης, Ρίτσος και Μπιθικώτσης. Μία απίστευτη σύναξη φτιάχνει τον "Επιτάφιο":

οι σύνδεσμοι της ανάρτησης:

• Οι αναμνήσεις του Γιάννη Ταμτάκου από το Μάη του '36(video). 
• Αύγουστος 1916. Η Σέριφος ζει το δικό της "σύντομο καλοκαίρι αναρχίας"
• Γιάννη Ταμτάκου  "Αναμνήσεις μιας ζωής στο επαναστατικό κίνημα"(torrent)