ο "άνθρωπος με το γαρύφαλλο" και άλλα πρόσωπα.

Κυριακή 30 Μάρτη 1952, τρεις τα ξημερώματα.

Οι καταδικασμένοι σε θάνατο Νίκος Μπελογιάννης, Δημήτρης Μπάτσης, Ηλίας Αργυριάδης και Νίκος Καλούμενος πέφτουν νεκροί από τις σφαίρες του εκτελεστικού αποσπάσματος. Μία ασυνήθιστη μέρα και ώρα για εκτελέσεις ακόμη και για κείνη την ταραγμένη εποχή....

- Ούτε οι Γερμανοί δεν μας σκότωναν έτσι. Περίμεναν το φως της αυγής. Να πεθάνουμε σαν άνδρες, όπως ζήσαμε.
Αυτό έλεγε πριν χρόνια ένας άλλος καταδικασμένος σε θάνατο της εποχής. Την πρώτη πρόταση των λόγων του την άκουσα και την διάβασα πολλές φορές έκτοτε. Μου χρειάστηκαν πολλά χρόνια να εκτιμήσω τη σημασία και το μεγαλείο του πρώτου πληθυντικού. Μας σκότωναν... να πεθάνουμε.... να τα λέει κάποιος καταδικασμένος που έζησε; "Νεκροί εν αδεία" είχαν χαρακτηριστεί οι επαναστάτες του προηγούμενου αιώνα, εύστοχα, από τον Levine. (Η άδειά του τελείωσε απότομα, εκτελέστηκε το 1919 μετά την ανατροπή των Σοβιέτ του Μονάχου.)

Εκείνο το ξημέρωμα πίσω στις φυλακές της Καλλιθέας έμειναν άλλοι 4 καταδικασμένοι σε θάνατο. Οι Τάκης Λαζαρίδης, ο Χαρίλαος Τουλιάτος, ο Μιλτιάδης Μπισμπιάνος και η Έλλη Παπά. Η ίδια περιγράφει με συγκλονιστικό τρόπο τις τελευταίες στιγμές με τον εραστή και συναγωνιστή της:

"Άκουσα τα κλειδιά καθώς τα ταρακούνησε ο αρχιφύλακας.
Πετάχτηκα. Φώναξα...
-Νίκο!
-Ε, πάμε.... Ήταν η απάντησή του.
Τους ρώτησα γιατί δεν ανοίγουν το κελί μου. Δεν είσαι στον κατάλογο μου απάντησαν. Όταν ρώτησαν τον Νίκο ποιά είναι η τελευταία του επιθυμία, ζήτησε να με δει. Τον έφεραν κοντά, δεν μου ανοίξανε την πόρτα του κελιού, μας αφήσανε ανοιχτό μόνο το παραθυράκι για να πούμε τα τελευταία μας λόγια.
-Φρόντισε και για την Ελένη αν μπορέσεις, μου είπε ο Μπάτσης.
-Αν ζήσω κι εγώ, αποκρίθηκα.
Ήταν τρομερό για το Νίκο αυτό που άκουσε, πάντα μου έλεγε πως ήθελε να ζήσω τουλάχιστον εγώ. Έσκυψε όσο πιο κοντά αφήνανε τα κάγκελα. Εκείνη τη στιγμή είδα να φεύγει όλο το αίμα από το πρόσωπό του και να γίνεται γκρίζο σε μια προσπάθεια να μιλήσει.
-Όχι! Εσύ πρέπει να ζήσεις. Να ζήσεις για το παιδί και την εκδίκηση. Μην ξεχάσεις όσα σου έχω πει.
Πλησίασε ο αρχιφύλακας. Πάμε του είπε.
ένα τελευταίο φιλί μέσα από τα σίδερα. αυτό ήταν....."

Δίκες των "ασυρμάτων" και εκτελέσεις. Όλο το κλίμα της μετεμφυλιακής Ελλάδας στριμωγμένο σε γεγονότα και πρόσωπα. Η ιστορική έρευνα ήταν σίγουρα γενναιόδωρη μαζί τους. Γράφτηκαν και ειπώθηκαν πολλά, αδύνατο να προσθέσεις κάτι καινούργιο.

Μονάχα θα ήθελα να γράψω δυο λόγια για κάποια πρόσωπα με "δεύτερους ρόλους" σ' αυτή την Ιστορία.

τα πρόσωπα της βαρβαρότητας.
Που ήθελαν και πήραν αίμα, ανθρώπων που το μόνο ορατό τους "έγκλημα" ήταν οι ιδέες τους. Παρά τις πρωτοφανείς για τα δεδομένα της εποχής διεθνείς και εγχώριες αντιδράσεις. Σήμερα είναι ιστορικά βεβαιωμένο ότι ο Πλαστήρας και ένα κομμάτι της κυβέρνησής του επιθυμούσαν την κατάργηση των στρατοδικείων και το τέλος των εκτελέσεων. Ακόμη και κύκλοι της δεξιάς συμφωνούσαν σ΄ αυτό. Όμως οι βάρβαροι βρήκαν τρόπο. Η βαρβαρότητα εκτός από νεκρούς προκαλεί και "παράπλευρες απώλειες". Έτσι ονομάζει τις κατεστραμμένες ή ακρωτηριασμένες ζωές των επιζώντων.
Η ακρίβεια της λέξης βαρβαρότητα ελέγχεται. Κάποιοι βάρβαροι σεβάστηκαν τους νεκρούς. Ετούτοι όχι. Άφησαν τα πτώματα στον τόπο της εκτέλεσης μέχρι το πρωί και στη συνέχεια τα πέταξαν χωρίς φέρετρα σε λάθος τάφους. Μετά την αποκατάσταση φρόντισαν οι τάφοι να φρουρούνται.

Ο Δ. Παπασπύρου ήθελε σαν υπουργός δικαιοσύνης η υπόθεση να πάει από το στρατοδικείο σε τακτικό εφετείο. Οι στρατοδίκες απείλησαν με ομαδική παραίτηση. Ολόκληρη η συνέντευξη στην "αυγή" : εδώ

Ανδρέας Ιωσήφ
Υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ στην κυβέρνηση Πλαστήρα. Είπε το αυτονόητο: "Δεν σκοτώνεις άνθρωπο για τις ιδέες του." Ακόμη και το αυτονόητο όμως σημασία έχει ποιος και πότε το λέει. Σπάνιο είδος βαλκάνιου πολιτικού. Είπε θα παραιτηθώ αν... και μόλις το αν έγινε, παραιτήθηκε. Όταν η μητέρα του Μπελογιάννη τον επισκέφτηκε για να τον παρακαλέσει να μεσολαβήσει για να σώσει ο πρωθυπουργός "το παλικάρι της που είναι καλός άνθρωπος" της είπε:
-Άκουσε μάνα, δεν μπορώ να υποσχεθώ ότι κάποιος άλλος θα προστατεύσει εσένα και το γιο σου. Το μόνο που μπορώ να υποσχεθώ είναι ότι όσον αφορά εμέ, αν ο μη γένοιτο, γίνουν οι εκτελέσεις, εγώ θα φύγω από αυτή την καρέκλα.
Έτσι και έκανε. Η δημοσιογράφος και τότε συμβία του, Μαρία Ρεζάν στο αυτοβιογραφικό της βιβλίο : "Με νοσταλγία ... ( για μια ζωή έτσι, χωρίς πρόγραμμα ) " γράφει:
"Τις επόμενες μέρες μαζεύτηκε πάλι πολύς κόσμος ντουνιάς έξω από το σπίτι μας, που φώναζε να μη γίνουν εκτελέσεις. Φτάσαμε στη μοιραία Κυριακή. Το ράδιο έπαιζε το άσ' τα μαλλάκια σου ανακατωμένα όταν διεκόπη ξαφνικά το πρόγραμμα και ακούσαμε:
Έκτακτο ανακοινωθέν, εξετελέσθησαν σήμερον...
Μείναμε ξεροί, ούτε οι Γερμανοί δεν εκτελούσαν Κυριακή. Δεν μίλησα καθόλου. Ο Ιωσήφ σηκώθηκε, τηλεφώνησε στο ΕΙΡ και είπε:
-Παρακαλώ πολύ να μεταδώσετε στο επόμενο δελτίο ότι ο υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ Ιωσήφ παραιτήθηκε το πρωί. Όπως το είπα. Ούτε περισσότερα ούτε λιγότερα"
Να συμπληρώσω ότι η παραίτηση αυτή εκτός από το τέλος της πολιτικής καριέρας ήταν και το τέλος της διανομής του ξένου τύπου, που έκανε στην Ελλάδα. Το ζεύγος πέρασε αμέσως μετά, όπως γράφει στο ίδιο βιβλίο η Ρεζάν, δύσκολες οικονομικά μέρες.
Ο ίδιος αυτοπροσδιοριζόταν σαν "χίτης" που ήταν με τον Πλαστήρα.

Λίλιαν Καλαμάρο-Black
Η γυναίκα του Δημήτρη Μπάτση. Προσπάθησε και αυτή αλλά δεν μπόρεσε να τον σώσει. Εδώ δεν μπόρεσε να τον σώσει ο ναύαρχος πατέρας του. Τον παρακάλεσε , η καημένη, να βάλει στην απολογία του "νερό στο κρασί του." Να πει πως θα πάει στην Κορέα να πολεμήσει τους κομμουνιστές. Όπως της είχε υποδείξει ο υπουργός εσωτερικών Κ. Ρέντης. Αδιευκρίνιστο μένει αλλά έρπει πως ο υπουργός μαζί με την υπόδειξη έκανε και ανήθικη πρόταση.
(Άλλη μορφή αυτός. Εμπνευστής της Μακρονήσου, υπέρμαχος των εκτελέσεων και μπλεγμένος σύμφωνα με τον Πλαστήρα και στην εκτέλεση του Γούναρη. Του απέκρυψε, λέει τηλεγράφημα του Βενιζέλου που έγραφε: όχι άλλο αίμα. )
Ο Μπάτσης αρνήθηκε στην αρχή.
- Θες να έχεις τη ζωή μου χωρίς πρόσωπο; Τη ρώτησε..
Όμως στην απολογία του το είπε. Προφανώς για να το ακούσει αυτή. "Το είπε σαν σχολιαρόπαιδο που απαγγέλλει ποίμα." Θα γράψει μετά από χρόνια ο ρεπόρτερ της δίκης Γ. Μαρίνος. Η καλή του άκουσε λοιπόν το "ποίμα" που ζήτησε, χάρηκε προσωρινά ίσως, αλλά ο Ρέντης προφανώς δεν είχε τη συνέπεια λόγων του Ιωσήφ. Ο Μπάτσης δεν γλίτωσε την εκτέλεση. Δεν ήταν καν μέλος του ΚΚΕ! Απλός κατάσκοπος αυτός. Επιπλέον το ενίσχυε οικονομικά και είχε γράψει βιβλίο για τη βαριά βιομηχανία στην Ελλάδα που εκδόθηκε απο τα "νέα βιβλία" στενής επιρροής του ΚΚΕ. Πάντα υπάρχουν σοβαροί λόγοι να πεθάνεις...

Νίκος Μπελογιάννης ο Β
Ο καρπός του μεγάλου έρωτα του Μπελογιάννη και της Παπά. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στις φυλακές. Τον φρόντιζε και η αδελφή της Έλλης Διδώ Σωτηρίου, μαζί με ...όλη την αριστερά, που προσδοκούσε ένα Μπελογιάννη Β. Βαρύ... Ακόμη βαρύτερο ότι γνώρισε πατέρα και μάνα μέσα από τα γραμμένα με σπίρτα γράμματα που αντάλλαζαν στη φυλακή κι ύστερα, έφηβος πια, μόνο μια ταλαιπωρημένη μητέρα.
Λέει ο ίδιος:


Πότε διαβάσατε τα γράμματα πρώτη φορά;

Ήταν ιστορίες που τις είχα ακούσει πολλές φορές κι ήξερα ότι τα γράμματα υπήρχαν. Όταν έγινα 16 ήταν Aύγουστος του ‘67, είχε γίνει η Δικτατορία. H Έλλη ήταν στα Γιούρα. H Διδώ εν τω μεταξύ είχε αναγκαστεί να καταστρέψει παρά πολλά γράμματά της και ήδη είχε με τον εμφύλιο και με τις διώξεις καταστρέψει ακόμα περισσότερα. Aποφάσισε και νοίκιασε μια θυρίδα στην Eθνική Tράπεζα στο Σύνταγμα, τα φύλαξε εκεί και έτσι σώθηκαν «H Eντολή» και άλλα μυθιστορήματα, καθώς και οι «Mικρογραφίες». Δεν τα αποζήτησα τότε γιατί δεν είχε νόημα και περίμενα πια τη μεταπολίτευση να τα διαβάσω. Mετά βέβαια είχε αλλάξει πολύ το κλίμα. Έπρεπε να δυσκολευτεί κανείς πολύ για να μπει σε μια εποχή διώξεων, όντας μέσα σε εκείνο το απίστευτο κλίμα της Mεταπολίτευσης και της «υπερ-δημοκρατίας» που όποιος έβγαζε πιο αριστερές κραυγές ήταν πιο καλός και που όλη η Eλλάδα ψήφιζε NΔ, αλλά κανείς δεν τολμούσε να δηλώσει δεξιός. Σε αυτό το κλίμα τα πρωτοδιάβασα. Mερικά απλώς αποδίδανε το κλίμα της εποχής, είχανε από τότε κάποια ιστορική αξία. Tώρα όλα έχουν ιστορική αξία.

Πώς είναι να μεγαλώνεις ως παιδί "επικίνδυνων φυλακισμένων";

Ήταν δύσκολο και στις παρέες και παντού. Θυμάμαι του Aβέρωφ, τον τεράστιο θάλαμο επισκέψεων. Mέχρι τα δώδεκά μου πήγαινα. Aπό ένα σημείο κι έπειτα το είχα συνηθίσει. Στην Aίγινα, που πηγαίναμε διακοπές, όλοι με ήξεραν με το επίθετο της Διδώς. Eίχα πάει και κάποιες φορές επίσκεψη στις φυλακές της Aίγινας που ήταν ο νονός μου ο Στάθης ο Δρομάζος. Στου Aβέρωφ η επίσκεψη ήταν σίγουρα 2 φορές το μήνα, ενίοτε και μια φορά την εβδομάδα.

Σας μεγάλωσε η αδελφή της, η Διδώ Σωτηρίου…

H Διδώ δεν ήθελε παιδιά η ίδια και βρέθηκε να έχει την πιο περίεργη περίπτωση παιδιού. Προσπάθησε να παίξει το ρόλο της μαμάς. Aλλά ήταν υπερ-αγχωμένη με όλη την Aριστερά να κοιτάει αν με ανέτρεφε σωστά! Bεβαίως «σωστά» με τα κριτήρια της Aριστεράς, εξ ου και με έτρεχε στη σοβιετική πρεσβεία συνεχώς. Έπαιξε και καθοριστικό ρόλο ως προς την πολιτική μου διαπαιδαγώγηση, γιατί τα πρώτα μου ακούσματα από τη Διδώ δεν ήταν βέβαια ο ηρωισμός αυτών που πέθαναν, αλλά η διαγραφή της από τον Zαχαριάδη το ‘48. Oι απαράδεκτες και γελοίες συνθήκες με τις οποίες τη διαγράψανε. Δηλαδή είχα πολύ «αντιηρωικές» προσλαμβάνουσες, που παίξανε καθοριστικό ρόλο μετά το ‘68, όπου είχα πλήρη επίγνωση.

Θυμάστε κάτι έντονα από εκείνα τα χρόνια;

Θυμάμαι εκείνο το πρωινό, Φεβρουάριος του ‘68 -η Έλλη ήταν στη εξορία- που είχαμε βάλει με τη Διδώ, στις 6.30 το πρωί, τη «Φωνή της Aλήθειας». Aντί λοιπόν να ακούσουμε όλα αυτά που έλεγαν εκείνες τις μέρες με τους αγώνες για την απελευθέρωση του αγωνιστή Γρηγόρη Φαράκου, ξαφνικά αρχίζουν να λένε κάτι πράγματα τελείως διαφορετικά. Eίναι το μήνυμα που έχει περάσει ο Παρτσαλίδης, ο Zωγράφος και ο Δημητρίου, ακούμε ουσιαστικά το διάγγελμα της διάσπασης. H Διδώ, που ήταν συναισθηματικό άτομο, βάζει τα κλάματα. Eγώ, που ήμουν πια 17 χρονών, της λέω «επιτέλους». Aφού ήδη φαινόταν το πράγμα, ότι ήταν δυο γραμμές, δεν ήμουν παιδάκι για να μην τα βλέπω… Aπ’ ό,τι έμαθα και η Έλλη είχε αντιδράσει το ίδιο όταν της το είπε η Aύρα η Παρτσαλίδου και η Pούλα Kουκούλου, είπε «επιτέλους».

Kουβαλάτε ένα βαρύ όνομα. Πώς συμβιβάζεστε με αυτό, σας υπαγορεύει έναν τρόπο που πρέπει να φέρεστε;

Eίναι όχι απλώς βαρύ, είναι πλακωτικό. Aν γίνει αυτό, προσπαθείς να κρατήσεις την ανωνυμία σου. Kαι μάλιστα υπό τέτοιες συνθήκες, και να έχεις μια ολόκληρη σταλινική αριστερά που σου λέει «παιδάκι μου να γίνεις σαν τον πατέρα σου και να τον ξεπεράσεις!». Tι να τον ξεπεράσω δηλαδή, να πάω να σκοτωθώ; Πήγα Πολυτεχνείο ακριβώς για να ξεφορτωθώ τέτοιες καταστάσεις. Γιατί το θέμα είναι ότι, αν το αποδεχτείς, ή θα σε συνθλίψει τελείως ή θα αφομοιωθείς από το σύστημα. Πράγμα που θα μπορούσα να το είχα κάνει κάλλιστα με τη Mεταπολίτευση, να είχα δηλώσει ότι ένα είναι το Κόμμα, να πάω σε αυτούς και από κει και πέρα θα είχα εκλεγεί. Θα είχαν τη φίρμα, αφού ακόμα και τώρα κοιτάνε πώς να καπηλευτούν το όνομα.

Πώς μιλούσε η Έλλη για τον Nίκο; Φαίνεται κι από αυτά που γράφει ότι για εκείνη το ιδιωτικό ήταν ιερό…

Mιλούσε σαν να σταμάτησε ο χρόνος. Δεν μπορούσε ούτε καν να φανταστεί τι θα είχε γίνει αν ζούσε, τίποτα. Tο μόνο σίγουρο είναι ότι θα είχε διαγραφεί! Για τα άλλα μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε…

Πηγή athensvoice

(οι διάλογοι είναι πιστή μεταφορά μαρτυριών. Όπου δεν αναφέρω άλλη πηγή, είναι το βιβλίο του Σ. Κούλογλου :"Μαρτυρίες για τον Εμφύλιο και την ελληνική Αριστερά"

το τραγούδι που ακολουθεί μπορεί σήμερα να ακούγεται σαν μουσικό αστείο. Όμως αν θέλουμε να "μυρίσουμε" λίγο την εποχή θα πρέπει να θυμόμαστε ότι κάποτε κάποιοι άνθρωποι το τραγουδούσαν βουρκωμένοι με τις γροθιές ψηλά και ορκίζονταν εκδίκηση...

(εδώ είναι πλήρες. Γιατί μερικοί θεωρώντας το , ενδεχομένως, εν μέρει αστείο έχουν πετσοκόψει αλλού τους στίχους του.)